سنگشویی پارچه‌های جین
همۀ ما نام سنگشویی و لباس‌های سنگشور شده به گوشمان خورده است، اما سنگشویی چیست؟
سنگشویی، فرایندی تخصصی است که برای تثبیت رنگ پارچه‌های جین به کار می‌رود و در آن (همان‌طور که از اسم آن نیز مشخص است) فرایند شست‌وشوی پارچه به کمک سنگ در دستگاه مخصوص انجام می‌شود. فرایند سنگشویی به نحوی است که در هنگام چرخش دستگاه، سنگ‌های بزرگ داخل آن با کشیدن پارچه سبب ایجاد طرح و چروک در قسمت‌های مختلف آن می‌شود، همچنین برخورد میان سنگ و پارچه ساییدگی روی سطوح پارچه به وجود می‌آورد که موجب رقم خوردن نقش‌ها و طرح‌های جدیدی در پارچۀ جین می‌شود.
امروزه مطابق با صنعت مد روز دنیا عمل ایجاد زاپ و پارگی نیز روی سطح پارچۀ جین در فرآیند سنگشویی انجام می‌شود و کیفیت سنگشویی و محصول شسته شده مستقیما با مرغوبیت پارچه و مواد تشکیل دهندۀ آن ارتباط دارد. هرچه پارچه از الیاف کتان و پنبه بیشتری برخوردار باشد کیفیت شست نیز مطلوب‌تر و ایجاد زاپ و پارگی راحت‌تر و بهتر صورت می‌پذیرد.
عملیات سنگشویی علاوه بر زیبایی خاصی که به پارچۀ جین می‌بخشد و سبب ایجاد طیف رنگ‌های گوناگون در محصول نهایی می‌شود، می‌تواند در نرم‌تر و لطیف‌تر شدن پارچه موثر باشد و انعطاف پارچه را افزایش دهد. اما متاسفانه درطی عملیات سنگ شویی ممکن است متناسب با ویژگی پارچه با آبرفت پارچه مواجه شویم.
آبرفت پارچه اصطلاحی است که به کوچک‌تر شدن پارچه پس از فرآیند شست وشو اشاره دارد. هر پارچه‌ای میزان آبرفت مخصوص به خود را دارد و این آبرفت ممکن است که در طول پارچه یا در عرض پارچه و یا در هر دو شاخصه اتفاق بیافتد. معمولاً در پارچه‌های کشی و پنبه‌ای آبرفت بیشتری را نسبت به سایر پارچه‌ها شاهد هستیم.
البته معمولا پارچه‌های جین درجه یک خارجی نیز آبرفت بسیار زیادی مخصوصا در عرض پارچه دارند که با جمع‌تر شدن پارچه پس از عملیات سنگشور کش بسیار زیادی در پارچه به‌وجود می‌آید. در تولید محصول نیز باید به آبرفت پارچه توجه ویژه‌ای داشته باشیم و به منظور جلوگیری از بروز اشتباهات در برش و اندازه گیری محصول نهایی بهتر است ابتدا از پارچۀ مورد نظر خود یک نمونه از محصول هدف خود را تولید کرده و پس از عملیات سنگشویی میزان دقیق آبرفت و کسر پارچه را محاسبه کنیم. آبرفت پارچه‌ها علاوه بر جنس پارچه که رابطه مستقیمی با آن دارد با نوع و رنگ شست، مواد و آنزیم به کار رفته و مدت زمان شست و شو در عملیات سنگشویی نیز مرتبط است.
آنزیم مورد استفاده در سنگشویی آنزیم سلولاز است. همان‌طور که می‌دانید آنزیم‌ها کاتالیزورهای پروتئینی هستند که توسط سلول‌های زنده تولید شده و واکنش‌های شیمیایی یا بیوشیمیایی خاصی را بدون آنکه خودشان مصرف شوند، تسریع می‌بخشند. در این فرآیند، آنزیم‌های سلولاز، به لیف پنبه حمله می‌کنند و بعد از تجزیه سطحی آن مجدد خود را بازسازی می‌کنند.
در محلول آبی و زمانی که pH محیط مناسب باشد، آنزیم فعال شده و سراغ خوراکش می‌رود و از آنجایی که قبلا آهار پارچه گرفته شده، سراغ لیف پنبه می‌رود. به موجب همین عملیات، فرآیند پُرزبَری صورت می‌گیرد. البته، آنزیم‌های مورداستفاده در سنگشویی پرزبری کمتری را انجام می‌دهند و بیشتر تمایل به استفاده از خود لیف پنبه دارند.
تاثیر انواع آنزیم ها
آنزیم‌ها دو نوع هستند اسیدی و خنثی که با استفاده از آنها که سطح لیف پنبه را به صورت تصادفی می‌خورند تا به سطح سفید مغز لیف برسند و با کمی دقت متوجه می‌شوید که این فرآیند شبیه عملیاتی است که توسط پوکه‌های سنگ انجام می‌شود. در واقع این فرآیند ناشی از اثر آنزیم و اصطکاک بین پارچه‌ها در اثر حرکت چرخشی دستگاه سنگشویی است؛ چراکه، آنزیم هنگام سایش از پتانسیل بالاتری برخوردار است و همان ظاهر و شید رنگی موردنظر را به پارچه می‌دهد.
وقتی پروسه آنزیم‌شویی تمام می‌شود طبق گفته‌هایی که در خصوص زنده بودن آنزیم‌ها گفته شد تخلیه آنها در اولویت قرار می‌گیرد. زیرا آنزیم حتی پس از غیرفعال شدن، همچنان به فعالیت خود ادامه می‌دهد و موجب ایجاد پوسیدگی و پارگی در پارچه می‌شود. پس، در این مرحله و پس از اتمام عملیات حتما باید آنزیم غیرفعال و یا خنثی شود. این امر تنها در شرایطی که دما یا pH و یا هر دو بالا باشد صورت می‌گیرد.
می‌توان جهت رنگبری بیشتر از آب ژاول، پرمنگنات پتاسیم و آنزیم لاکاز استفاده نمود. با استفاده از پرمنگنات پتاسیم پارچه دارای شید آبی متمایل به طوسی و ته رنگ طوسی می‌شود. شیدی که از آب ژاول گرفته می‌شود دارای ته‌رنگ آبی است و با سلولاز ته‌رنگ سبز پیدا می‌کند و توسط آنزیم لاکاز دارای ته‌رنگ زرد می‌شود.
منبع:سایت رسمی جهان شیمی